Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής

Φύλλο εργασίας "Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής"

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Έναρξη της Νέας Εποχής

842 - 867: Μιχαήλ Γ ΄ (γιος Θεοδώρας) = ανάπτυξη δύναμης Βυζαντίου.

Παράγοντες ακμής:

α) Ο τερματισμός της εικονομαχίας  που είχε ως αποτέλεσμα η βυζαντινή κυβέρνηση να ασχοληθεί: 1) με την άμυνα κατά Αράβων 2) με τα έργα του πολιτισμού.

β) Η ανάληψη της διεύθυνσης κρατικών υποθέσεων από τον ικανότατο Καίσαρα Βάρδα (= αδερφός Θεοδώρας).

γ) Η ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας (= πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης) με πρωτοβουλία Βάρδα. (Κάντε κλικ εδώ (στο τέλος του βίντεο), για να δείτε ψηφιακή αναπαράσταση της σχολής).

- Διευθυντής: ο Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός (=διάσημος επιστήμονας).

- Σχολές του πανεπιστημίου: Φιλοσοφίας, Γεωμετρίας, Αστρονομίας, Γραμματικής.

- Η έντονη πνευματική δραστηριότητα της σχολής είχε ως αποτέλεσμα την αναβίωση των αρχαίων γραμμάτων.

δ) Το ενδιαφέρον των Λόγιων για τους αρχαίους κλασικούς.

- Οι Λόγιοι συλλέγουν, μελετούν και αντιγράφουν χειρόγραφα αρχαίας γραμματείας (Χάρη στην προσπάθεια αυτή σώζονται σήμερα σημαντικά αρχαία έργα).

- Σπουδαιότερος ο Φώτιος. Έργα του: 1) η "Μυριόβιβλος"(= 300 πρωτότυπα φιλολογικά δοκίμια), 2) Λεξικό, 3) Ομιλίες, 4) θεολογικά έργα.

- Υπό την ηγεσία του (ως Πατριάρχης) έγινε ο εκχριστιανισμός των Σλάβων.

β. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση

   Κατά τη 2^η φάση της εικονομαχίας και μετά τον τερματισμό της:

- Διαρκώς επιθέσεις, εισβολές, λεηλασίες στις μικρασιατικές βυζαντινές επαρχίες.

- Αποκορύφωμα καταστροφών η άλωση Αμορίου (= το ισχυρότερο βυζαντινό φρούριο) το 838.

- Αυτοκράτορας Θεόφιλος: αποτυχημένη προσπάθεια γενικής συμμαχίας κατά του

Ισλάμ, από χριστιανούς Ανατολής και Δύσης.

- Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ ΄: βυζαντινή αντεπίθεση: 1) ο βυζαντινός στρατός πέρασε τον Ευφράτη (859) 2) νίκησε τον εμίρη της Μελιτηνής (863).

- Εξαιτίας των συνεχών πολέμων δημιουργήθηκαν τα Ακριτικά τραγούδια (βυζαντινή επική ποίηση).

- Αυτά συντέθηκαν από ανώνυμους τραγουδοποιούς και εξυμνούσαν τα κατορθώματα των ακριτών (Ακρίτες = στρατιώτες του Βυζαντίου που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα, δηλαδή τις άκρες).

- Τα σημαντικότερα: 1) το έπος του Διγενή Ακρίτα, 2) το άσμα του Αρμούρη (= ήρωας ακρίτας).

Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων

Μάθημα σε διαδραστικό πίνακα
Φύλλο εργασίας "Εικονομαχία"



ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ MΑΘHΜΑΤΟΣ

• Αρχές 8ου - μέσα 9ου αι. : Εικονομαχία

α. Ορισμός: πνευματική και πολιτική διαμάχη που συγκλόνισε το Βυζάντιο και αφορούσε το ζήτημα της λατρείας των εικόνων.

β. Πρωτεργάτες :  Λέων Γ΄ (717-741) και Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775)

γ. Παράγοντες που ευνόησαν την Εικονομαχία :

1) Οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών. Οι πληθυσμοί αυτοί επηρεασμένοι από την ισλαμική και ιουδαϊκή θρησκεία θεωρούσαν τη λατρεία των εικόνων ειδωλολατρική εκδήλωση. Και επειδή φύλαγαν τα αραβοβυζαντινά σύνορα, οι αυτοκράτορες τους υπερασπίζονταν.

2) Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές σχετικά με τη λατρεία των εικόνων.

3) Η επιθυμία των αυτοκρατόρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών και των μοναστηριών.

4) Η ιδέα ότι οι ήττες των βυζαντινών στρατευμάτων οφείλονταν στη θεϊκή οργή για

ό,τι συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.

δ. Φάσεις

Α΄ φάση: (726 - 787)

- Λέων Γ΄ : απομάκρυνση εικόνας Χριστού από Χαλκή Πύλη της  Κων/πόλης.

Αποτέλεσμα: διαμαρτυρίες λαού πρωτεύουσας.

- 730: Λέων Γ ΄: δημοσίευση αυτοκρατορικού διατάγματος κατά λατρείας εικόνων.

Αποτέλεσμα: τιμωρίες κατά εικονοφίλων: εξορίες, φυλακίσεις, δημεύσεις περιουσιών.

- Θεωρητικός υποστηρικτής εικονολατρών: ο θεολόγος Ιωάννης Δαμασκηνός.

- Κωνσταντίνος Ε΄ : σκληρά μέτρα κατά εικονολατρών:

- εκστρατεία τρομοκράτησης μοναχών

- καταστροφή μονών (= προπύργια εικονολατρίας)

- Ειρήνη Αθηναία : συγκάλεσε τη  Ζ΄ Οικουμενική σύνοδο (787) με την οποία τερμάτισε την α΄ φάση Εικονομαχίας.

- αποκατέστησε τις εικόνες, στις οποίες απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.

Β΄ φάση (815 - 843)

- Λέων Ε΄ ο Αρμένιος: επαναφορά εικονομαχίας.

- Επιχείρημα: οι ήττες των βυζαντινών στρατευμάτων οφείλονται στην εικονολατρία.

- Θεοδώρα : συγκάλεσε τη σύνοδο του 843 μ.Χ με την οποία τερμάτισε τη β΄ φάση Εικονομαχίας.

- Οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση εικόνων.

ε. Σημασία της ήττας των εικονομάχων

- Η αποκατάσταση των εικόνων = νίκη της ελληνικής πνευματικής παράδοσης (η οποία επέτρεπε την απεικόνιση του θείου).

- Αποτελέσματα αναστήλωσης :

1) τερματισμός θρησκευτικών συγκρούσεων μεταξύ των πιστών

2) έναρξη περιόδου γόνιμης συνεργασίας Εκκλησίας - Κράτους

3) πολλαπλασιασμός και αύξηση πλούτου των μοναστηριών

4) περιορισμός των υπερβολών στη λατρεία των εικόνων

στ. Συνέπειες της εικονομαχίας

1) διχάστηκε ο βυζαντινός λαός

2) Στην εξωτερική πολιτική: διακόπηκαν οι σχέσεις με την Εκκλησία της Ρώμης (Αναζήτησε υποστήριξη από το Φραγκικό κράτος)

3) Στον πολιτισμό:

α) απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των ναών

β) απαγορεύτηκε η ανάρτηση εικόνων

γ) καταστράφηκαν πολλά έργα τέχνης

δ) άλλαξε η διακόσμηση των ναών: φυτά, ζώα, στυλιζαρισμένα μοτίβα

ε) καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα εικονομάχων

στ) υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα

Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας

Μάθημα σε διαδραστικό πίνακα

ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών

- Οι αλλαγές του 7ου αι. απομάκρυναν το Βυζάντιο από τις ρωμαϊκές του καταβολές.

- Τον 8ο και 9ο αιώνα (Δυναστείες Αμορίου και Ισαύρων) οι αλλαγές αυτές παγιώνονται.

- Αποτέλεσμα: Διαμόρφωση μεσαιωνικού ελληνικού βυζαντινού κράτους.

Εξωτερική πολιτική:

1) σταθεροποίηση Αραβοβυζαντινών συνόρων

- έως άκρα της Μ. Ασίας (στεριά)

- κατά μήκος γραμμής: Κιλικία - Κύπρος - Κρήτη (θάλασσα).

2) αντεπίθεση Βυζαντινών στη Μ .Ασία.

3) επιτυχής αντιμετώπιση των Βουλγάρων στα Βαλκάνια.

4) έναρξη αφομοίωσης των σλαβικών πληθυσμών.

Εσωτερική πολιτική:

1) Ενισχύθηκε ο ελληνικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας

-περιορίστηκε η χρήση της λατινικής γλώσσας

2) Οργανώθηκε η κεντρική διοίκηση με διάφορες υπηρεσίες

-σημαντικότερη: η υπηρεσία για την εξωτερική πολιτική

3) Οργανώθηκε περαιτέρω η περιφερειακή διοίκηση:

α) Γενικεύτηκαν τα "θέματα" (με διχοτόμηση των παλιών μεγάλων στη Μ. Ασία και

δημιουργία νέων στα Βαλκάνια)

β) Οι στρατηγοί - διοικητές θεμάτων απέκτησαν μεγάλη δύναμη

- Μειονέκτημα: συχνά γίνονταν επικίνδυνοι για την κεντρική εξουσία και οργάνωναν εξεγέρσεις.

γ) Αυξήθηκε ο "θεματικός στρατός":

- από στρατιώτες - αγρότες

- είχαν δικά τους κτήματα (στρατιωτόπια)

- επιστρατεύονταν σε περίπτωση πολέμου

Αποτελέσματα ανάπτυξης "θεματικού" στρατού:

α) περιορισμός μισθοφόρων

β) ανάπτυξη μικρής και μεσαίας αγροτικής ιδιοκτησίας στη βυζαντινή ύπαιθρο

β. Ανάκαμψη της οικονομίας

• Οικονομική ανάκαμψη από τον 8ο προς τον 9ο αι.

ενδείξεις:

- αυξήθηκε ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας

- ξεπεράστηκε η κρίση στην οικονομία

- αυξήθηκαν τα κρατικά έσοδα

- αναζωογονήθηκαν το εμπόριο και η βιοτεχνία

• Στην οικονομική ανάκαμψη συνέβαλαν και οι "κακώσεις" (= δημοσιονομικά μέτρα) του Νικηφόρου Α΄ για:

α) ανάκαμψη του εμπορίου

β) αύξηση των εσόδων του κράτους

Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

Φύλλο εργασίας "Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ"
Πολιτιστικές επιδράσεις Βυζαντινών και Αράβων
Δείτε την παρουσίαση του μαθήματος κάνοντας κλικ εδώ.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Η ανάπτυξη του εμπορίου

Από τα μέσα 8ου αι.:

Άραβες + Εβραίοι γίνονται μεταπράτες (=μεταπωλητές) του διεθνούς εμπορίου.

Παράγοντες που ευνόησαν τις εμπορικές δραστηριότητες:

α) η εξαίρετη γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου (μεταξύ Ανατολής και Δύσης).

β) η εκμετάλλευση ορυχείων χρυσού και αργύρου Δυτ. Αφρικής και Σαχάρας.

γ) η ίδρυση αραβικών αποικιών στις ακτές Ινδιών, Ν. Α. Ασίας, Κίνας (για μεταφορά μέσω Ιράκ ή μέσω Ερυθράς θάλασσας μπαχαρικών και ειδών πολυτελείας προς αραβικές και βυζαντινές αγορές).

Καινοτομίες εμπόρων του Ισλάμ:

- συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες

- επινόησαν τις εμπορικές επιταγές (τσεκ)

- ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί - τραπεζίτες) (αργυραμοιβοί = αυτοί που εξαργυρώνουν - ανταλλάσσουν ξένα νομίσματα).

Αποτέλεσμα: διευκόλυνση των συναλλαγών.

β. Γράμματα, Επιστήμη και Τέχνες

• Μεγάλη ανάπτυξη γραμμάτων, επιστημών και τεχνών στο Ισλάμ.

• Γράμματα, επιστήμες:

- ίδρυση βιβλιοθηκών (Κόρδοβα, Βαγδάτη)

- ίδρυση πανεπιστημίων (Κόρδοβα, Βαγδάτη)

- συλλογή χειρογράφων από Χαλίφες

- διάδοση αραβικής λογοτεχνίας σε χριστιανούς

- μεταφράσεις στα αραβικά έργων Ινδών, Περσών και Ελλήνων σοφών (π.χ Αριστοτέλη)

• Αραβική τέχνη - χαρακτηριστικά της:

- ανεικονική τεχνοτροπία (= στις παραστάσεις δε χρησιμοποιούνται ανθρώπινες μορφές)

- τεμένη (τζαμιά - ιεροί χώροι λατρείας) (σπουδαιότερα: Κόρδοβας και Δαμασκού)

- δανείστηκε τεχνίτες και τεχνικές από το Βυζάντιο

- εξαιρετικά έργα μικροτεχνίας (κυρίως από ελεφαντόδοντο και γυαλί)

γ. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού

Επίδραση αραβικού πολιτισμού στη Δύση από τις επιστημονικές επιδόσεις των Αράβων.

• Επιστημονικές επιδόσεις των Αράβων:

- Μαθηματικά:  ινδική αρίθμηση

- Γεωγραφία:  μακρινά ταξίδια

- Αστρονομία:  υπολογισμός τροχιάς ήλιου και πλανητών

- Χημεία:  ανακάλυψη θειικού οξέος και οινοπνεύματος

- Ιατρική:  καθιέρωση νέων φαρμάκων - πολύπλοκες εγχειρήσεις

• Εισαγωγές στο Βυζάντιο και στη Δύση:

- Χαρτί (κινέζικη εφεύρεση)

- Πολλές αγροτικές καλλιέργειες (βαμβάκι, λεμόνι, σακχαροκάλαμο κ.α)

• Καινοτομίες στο εμπόριο  (έγινε λόγος παραπάνω).

• Παρουσία πολλών αραβικών λέξεων σε ευρωπαϊκές γλώσσες  (π.χ άλγεβρα, ζενίθ, ναδίρ, αλκοόλ, ρύζι, σιρόπι κ.α).  

Η εξάπλωση των Αράβων

Δείτε την παρουσίαση του μαθήματος κάνοντας κλικ εδώ.
Φύλλο εργασίας "Η εξάπλωση των Αράβων"

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Η ίδρυση και οι αρχές του Ισλάμ

Άραβες: εξάπλωσή τους γεγονός παγκόσμιας σημασίας.

Αιτία εξάπλωσης: η μεταστροφή  τους στο Ισλάμ.

Ισλάμ: μονοθεϊστική θρησκεία

Μωάμεθ: ιδρυτής του Ισλάμ.

- Ταξίδευε (ως οδηγός καραβανιών) στις χώρες της Εγγύς Ανατολής.

- Γνώρισε το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό.

- Διακήρυξε τις αρχές της νέας θρησκείας (Ισλάμ).

- Γι’ αυτό διώχτηκε από την πατρίδα του Μέκκα.

- Κατέφυγε στη Μεδίνα (622).

- Εκεί απέκτησε οπαδούς.

• 622: Έτος Εγίρας (= αποδημίας) = αφετηρία χρονολογικού συστήματος Αράβων.

• 622 - 632: διάδοση Ισλαμισμού σε όλη την Αραβία.

Κοράνι: ιερό βιβλίο του Ισλάμ που απαιτούσε από τους  Μουσλίμ (= πιστούς):

α) να κάνουν ιερό πόλεμο (= τζιχάντ) για διάδοση του Ισλάμ

β) να μην ασκούν καταναγκασμό σε Χριστιανούς και Ιουδαίους.

Όσοι έπεφταν στον πόλεμο (= μάρτυρες της πίστης) πήγαιναν στον Παράδεισο.

β. Η επέκταση - Παράγοντες και συνέπειες

• 632: θάνατος Μωάμεθ.

Χαλίφης: τοποτηρητής και διάδοχος του Μωάμεθ - ηγέτης των Ισλαμιστών.

• 634: εξόρμηση Ισλαμιστών από την Αραβική Χερσόνησο – κατακτήσεις.

• 636: Ποταμός Γιαρμούκ: μάχη Αράβων - Βυζαντινών - ήττα βυζαντινού στρατού.

Αραβικές κατακτήσεις με χερσαίες επιχειρήσεις:

Αρχές - μέσα 7ου αιώνα: Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτος, Φοινίκη, Μεσοποταμία, Περσία.

Τέλη 7ου αιώνα: Β. Αφρική, Καρχηδόνα.

Αρχές 8ου αιώνα: Γιβραλτάρ, Ισπανία.

Αραβικές κατακτήσεις με ναυτικές επιχειρήσεις:

7ος αιώνας: Κύπρος, Ρόδος, Κως, Χίος.

9ος αιώνας: Κρήτη, Σικελία.

Σημαντικές ημερομηνίες αναχαίτισης της Αραβικής προέλασης:

732: Πουατιέ Γαλλίας. Νίκη των Φράγγων με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλο.

Αποτέλεσμα: αραβοευρωπαϊκά σύνορα: Πυρηναία όρη.

674 - 678 και 717-718: 2 πολιορκίες Κωνσταντινούπολης - νίκη βυζαντινών.

Αποτέλεσμα: αραβοβυζαντινά σύνορα: Οροσειρά Ταύρου.

Παράγοντες νίκης Βυζαντινών:

α) Τα ισχυρά τείχη , β) το υγρόν πυρ (= νέο όπλο που επινόησε ο Καλλίνικος).

Δείτε εδώ το σχετικό βίντεο.

Παράγοντες αραβικών κατακτήσεων:

1) Η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τις μεταξύ τους συγκρούσεις.

2) Η έντονη αντίθεση στο Βυζάντιο μεταξύ κέντρου (= Ορθόδοξοι) και ανατολικών επαρχιών (= Μονοφυσίτες).

3) Το θρησκευτικό πάθος των Μουσλίμ.

Συνέπειες αραβικών κατακτήσεων:

1) Η διάσπαση του μεσογειακού κόσμου (χριστιανικός - ισλαμικός).

2) Η εδαφική συρρίκνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

3) Η απώλεια σημαντικών αστικών κέντρων και η ερήμωση πολλών περιοχών της

αυτοκρατορίας.

4) Η μείωση της αγροτικής παραγωγής του Βυζαντίου.

5) Ο περιορισμός του εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου του Βυζαντίου.

Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

Φύλλο εργασίας "Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο"
Διαδραστικός χάρτης

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Ίδρυση βουλγαρικού κράτους

Βούλγαροι: φύλο ασιατικής καταγωγής με καλή στρατιωτική οργάνωση.

Τέλη 7ου αι.: α) επιτίθενται στη βυζαντινή αυτοκρατορία.

β) νικούν το βυζαντινό στρατό.

γ) καταλαμβάνουν την περιοχή μεταξύ Δούναβη – Αίμου. Περιοχή με στρατηγικό πλεονέκτημα.  (Χάρτης σελ. 25, μωβ χρώμα και 1^η πηγή σελ. 24).

δ) αναγκάζουν τους βυζαντινούς να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης.

• Όρος συνθήκης: καταβολή ετήσιου φόρου στους Βουλγάρους.

• Αποτέλεσμα: έμμεση αναγνώριση του νέου βουλγαρικού κράτους.

ε) υποτάσσουν στρατιωτικά τους Σλάβους της περιοχής.

• Αποτέλεσμα: συγχώνευση Σλάβων και Βουλγάρων - δημιουργία βουλγαρικού έθνους.

Τα χαρακτηριστικά του βουλγαρικού κράτους:

Οι Βούλγαροι:

- ήταν ολιγάριθμοι

- υπερείχαν πολιτικά και στρατιωτικά

- έδωσαν το όνομα και την οργάνωση του κράτους

Οι Σλάβοι:

- ήταν πολυάριθμοι

- αποτελούσαν το μεγαλύτερο πληθυσμό

- έδωσαν τη γλώσσα τους

- αφομοίωσαν εθνολογικά τους Βουλγάρους

β. Σχέσεις με το Βυζάντιο

Βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις:

- εχθρικές - μακροχρόνιοι πόλεμοι

- εμπορικές συναλλαγές - επιφυλακτικότητα (δες 2^η πηγή σελ. 24)

Όμως:

- υιοθέτηση από ηγεμόνες Βουλγάρων (= Χάνοι)  της ελληνικής ως επίσημης

γλώσσα τους.

- εκχριστιανισμός των Βουλγάρων το 864.

Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

Λαοί τον 9ο αι. (Εγκυκλοπαίδεια Mondadori)

Φύλλο εργασίας "Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο"
Διαδραστικός χάρτης

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Άβαροι: λαός ουννικής καταγωγής.

- Ίδρυσαν πανίσχυρη αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη (6ος αι.).

- Πραγματοποιούσαν επιθέσεις μαζί με Σλάβους στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου.

- Πολιόρκησαν τη Θεσσαλονίκη μαζί με τους Σλάβους χωρίς επιτυχία.

Σλάβοι: νομάδες με δημοκρατική πολιτική οργάνωση.

- Εγκαθίστανται βόρεια του Δούναβη.

- Υποτάσσονται στους Αβάρους.

- Επιτίθενται εναντίον του Βυζαντίου.

Αρχές 7ου αι.: Εγκατάσταση Σλάβων στις σκλαβηνίες.

Σκλαβηνίες = αυτόνομες πολιτικά νησίδες σλαβικού πληθυσμού ανάμεσα στους Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας.

Οι πληθυσμοί των σκλαβηνιών:

Αρχικά: επιτίθενται και λεηλατούν βυζαντινές περιοχές.

Αποτέλεσμα: προβλήματα επικοινωνίας Κων/πολης με Θεσ/νίκη και βυζαντινές επαρχίες.

Αργότερα: ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με Έλληνες.

Αποτέλεσμα: επηρεάζονται από τον ελληνικό πολιτισμό.

9ος - 10ος αι.: Η βυζαντινή κυβέρνηση εφαρμόζει ρεαλιστική πολιτική προς Σλάβους.

Αποτέλεσμα: Εξελληνισμός Σλάβων σε 3 στάδια:

1. υποτάχθηκαν στρατιωτικά στο Βυζάντιο (με εκστρατείες).

2. εκχριστιανίστηκαν (με ίδρυση εκκλησιών και ιεραποστολές).

3. αφομοιώθηκαν κοινωνικά και εθνολογικά ( με μετακινήσεις πληθυσμών, με οικονομικές συναλλαγές κ.α).