Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

Μάθημα σε διαδραστικό πίνακα
Φύλλο εργασίας "Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας"

ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Κατάσταση της αυτοκρατορίας

• 1081 - 1118: Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: αυτοκράτορας Βυζαντίου.

• Τέλη 11ου αι.: εχθροί Βυζαντίου:

1) Νορμανδοί: απειλούν τις ακτές της Ηπείρου

2) Κουμάνοι & Πατζινάκες: λεηλατούν τα Βαλκάνια

3) Σελτζούκοι Τούρκοι: κατακτούν μέρος της Μ. Ασίας.

β. Εσωτερική πολιτική

• Οι Κομνηνοί:

- στηρίχτηκαν στους ευγενείς

- εφάρμοσαν το θεσμό της «πρόνοιας» (αντικαθιστά το θεματικό και το μισθοφορικό στρατό).

• Πρόνοια = ισόβια παραχώρηση αγροκτημάτων και φορολογικών εσόδων στους ευγενείς (προνοιάριοι) με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών.

•  Κάθε προνοιάριος ήταν επικεφαλής στρατιωτικής ομάδας που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη της έκτασης που του είχε παραχωρηθεί.

γ. Εξωτερικές επιτυχίες

• ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄ (1081 - 1118):

α) στην Ανατολή:

- εκμεταλλεύτηκε τις επιχειρήσεις των σταυροφόρων στη Μ. Ασία

- υπέγραψε συμφωνίες με τους αρχηγούς τους

- ανέκτησε τη Δυτική Μ. Ασία (Νίκαια, Σμύρνη, Έφεσο, Σάρδεις).

β) στα Βαλκάνια:

- απαλλάχτηκε από τους Πατζινάκες & τους Κουμάνους (με

διπλωματία και πόλεμο).

• ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1118 - 1143):

α) στην Ανατολή: κατέκτησε ξένα κρατίδια στη Μ. Ασία

β) στα Βαλκάνια:

- επέβαλε την κυριαρχία του στους Σέρβους

- προσπάθησε να θέσει υπό βυζαντινή κηδεμονία το Ουγγρικό βασίλειο.

• ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1143 - 1180):

- στηρίχθηκε στις υπηρεσίες των Λατίνων

- σύναψε ειρήνη με τους Ούγγρους

- κυριάρχησε στα βορειοδυτικά Βαλκάνια

- ταπείνωσε τους Σέρβους

- πραγματοποίησε εκστρατείες κατά των Σελτζούκων στη Μ. Ασία.

δ. Η στρατιωτική κατάρρευση

• Εμπλοκή Μανουήλ στο ιταλικό μέτωπο (την αιτία θα την πούμε στο επόμενο μάθημα) είχε ως αποτέλεσμα: επιθέσεις Σελτζούκων κατά εδαφών Βυζαντίου.

• 1176: Μάχη Βυζαντινών και Σελτζούκων στο Μυριοκέφαλο (Φρυγίας).

• Αποτελέσματα:

1) πανωλεθρία Βυζαντινών

2) οριστική απώλεια Μ. Ασίας για το Βυζάντιο

3) εξισλαμισμός μικρασιατικών επαρχιών

• Αίτια εξισλαμισμού:

1) οι καταλήψεις των πόλεων,

2) οι σφαγές,

3) η πείνα,

4) οι ασθένειες (πανούκλα)

Χάρτες 1025-1176

Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αι. (1025-1081)

Φύλλο εργασίας "Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα (1025-1081)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Η εσωτερική κρίση

• Όταν πέθανε ο Βασίλειος Β΄ (1025) το Βυζάντιο:

α) είχε θριαμβεύσει στα πεδία των μαχών

β) είχε εξελιχθεί σε παγκόσμια δύναμη

• Εξαιτίας των πολεμικών θριάμβων δημιουργήθηκε μία ψευδαίσθηση ότι:

- τα σύνορα είναι ασφαλή και ότι

- είχε διασφαλιστεί διαρκής ειρήνη

• Η ψευδαίσθηση αυτή οδήγησε τη βυζαντινή κυβέρνηση σε λαθεμένες πολιτικές ενέργειες σε όλους τους τομείς:

α) στον στρατιωτικό τομέα:  πήρε μέτρα αποστρατιωτικοποίησης:

1) παραμέλησε το στόλο

2) διέλυσε σταδιακά τα θέματα και τους θεματικούς στρατούς

3) αντικατέστησε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία με ένα φόρο

4) στρατολόγησε ξένους μισθοφόρους

5) χρησιμοποίησε ξένους σε ανώτερες θέσεις

β) στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα προκάλεσε με τα μέτρα της ταραχές και εξεγέρσεις των αγροτικών πληθυσμών, γιατί:

1)κυβέρνησε αυταρχικά και σπάταλα

2) συγκέντρωσε τα πλούτη από τις κατακτήσεις στην Κωνσταντινούπολη

3) παραμέλησε τις επαρχίες

4)επέβαλε νέους φόρους στους αγροτικούς πληθυσμούς

5) υποτίμησε το χρυσό νόμισμα (κάντε κλικ εδώ και συγκρίνετε τα χρυσά νομίσματα της εποχής. Μετά προσπαθήστε να εξηγήσετε τον όρο "υποτίμηση νομίσματος". Αν δυσκολεύεστε, χρησιμοποιήστε το λεξικό. Αν θέλετε, κάντε κλικ στην εικόνα που υπάρχει στο τέλος του σχεδιαγράμματος, για να συνδυάσετε την ιστορία με το παρόν).

β. Οι στρατιωτικές αποτυχίες

• 1025 - 1081: εμφάνιση νέων εχθρών

1) Σελτζούκοι Τούρκοι = απειλή στις ανατολικές επαρχίες

1071: σύγκρουση Βυζαντινών – Σελτζούκων στο Ματζικέρτ (δες χάρτη σελίδας 42 και ένα βίντεο . Για ένα ακόμα βίντεο κάνε κλικ εδώ. Για περισσότερες πληροφορίες κάνε κλικ εδώ. )

Αποτελέσματα: α) συντριβή Βυζαντινών

β) απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της Μ. Ασίας

Αίτια: η έλλειψη: α) οπλισμού, β) πειθαρχίας, γ) ηθικού

2) Νορμανδοί = απειλή στις δυτικές επαρχίες (Ιταλία)

1071: σύγκρουση Βυζαντινών - Νορμανδών στο Μπάρι

Αποτελέσματα: α)ήττα Βυζαντινών

β) οριστική απώλεια βυζαντινών ιταλικών κτήσεων

3) Ούγγροι και Σέρβοι = απειλή στα βόρεια βυζαντινά σύνορα (Βαλκάνια)

• Συμπέρασμα: 1025 – 1081 = περίοδος οικονομικής, πολιτικής, στρατιωτικής κρίσης και υποχώρησης βυζαντινής δύναμης.

Από τον "Κόσμο του Επενδυτή"

Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας

Φύλλο εργασίας "Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας"
ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ MΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Η νομοθετική δραστηριότητα

- Στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας (717-1025) υπάρχει έντονη νομοθετική δραστηριότητα. Δηλαδή:

α) αναθεώρηση της νομοθεσίας των Ισαύρων

β) έκδοση νέων νόμων.

Σκοπός:

α) η εύρυθμη λειτουργία διοίκησης

β) η λύση επειγόντων κοινωνικών προβλημάτων

• Οι νόμοι:

1) Πρόχειρος Νόμος (= εύχρηστο απάνθισμα νόμων - αντικατέστησε την Εκλογή

των Ισαύρων )

2) Επαναγωγή (= εισαγωγή στον Πρόχειρο Νόμο που καθόριζε με ακρίβεια τις

αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη).

3) Βασιλικά (= συλλογή νόμων κυρίως από τις νομικές συλλογές του Ιουστινιανού)

4) Επαρχικόν Βιβλίον (= διατάξεις για τη λειτουργία των συντεχνιών Κων/πολης)

5) Νεαρές (= νέοι νόμοι που απέβλεπαν κυρίως στον περιορισμό της μεγάλης

γαιοκτησίας).

β. Νόμοι και αγώνας κατά των δυνατών

- Οι αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας στράφηκαν κατά των «δυνατών»

- Οι «δυνατοί» επιδίωκαν:

1) να ιδιοποιηθούν τη γη των φτωχών

2) να αποσπάσουν προνόμια

3) να κατακτήσουν την πολιτική εξουσία

- Το Βυζαντινό Κράτος: αντέδρασε σ' αυτές τις επιδιώξεις, γιατί:

χρειαζόταν τους ελεύθερους αγρότες:

α) στην άμυνα: οι ελεύθεροι αγρότες υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς

β) στην οικονομία: οι ελεύθεροι αγρότες πλήρωναν φόρους

- Οι Μακεδόνες αυτοκράτορες με τις Νεαρές προστάτεψαν τους αγρότες από "δυνατούς"

Με τους νόμους αυτούς επέβαλαν ή πέτυχαν τα εξής:

• Την προτίμηση των γειτόνων ή συγγενών για αγορά γης.

• Την επιστροφή χωρίς αποζημίωση των χωραφιών (που οι «δυνατοί» πήραν παράνομα) στους ιδιοκτήτες τους.

• Την απαγόρευση πώλησης ή αγοράς στρατιωτοπίων. Όποιος διέθετε τέτοια κτήματα ήταν υποχρεωμένος να στρατεύεται.

• Τον περιορισμό της αύξησης της εκκλησιαστικής περιουσίας.

• Το "αλληλέγγυον" (νόμος που επέβαλε στους «δυνατούς» να πληρώνουν

τους φόρους των φτωχών).

Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

 Φύλλο εργασίας "Οι εξελίξεις την οικονομία και στην κοινωνία"
ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στα χρόνια της δυναστείας των Μακεδόνων:α) αυξήθηκε ο πληθυσμός, β) αναπτύχθηκε η οικονομία, ιδιαίτερα στις πόλεις.

Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου

α) Οι Δυνατοί

Κατά τον 7ο αι. οι μεγάλοι γαιοκτήμονες χάνουν τα κτήματά τους και τη δύναμή τους εξαιτίας των Αραβικών κατακτήσεων.

Στα τέλη του 8ου αι. και στις αρχές του 9ου αι.

· Αρχίζει να σχηματίζεται μια νέα αριστοκρατία της γης.

· Παράλληλα, υπάρχει και η αριστοκρατία των αξιωμάτων (δηλ. οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι θρησκευτικοί άρχοντες, οι διαχειριστές της κρατικής και της εκκλησιαστικής περιουσίας καθώς και όσοι διέθεταν κρατικά αξιώματα).

· Σταδιακά οι δύο αυτές ομάδες της αριστοκρατίας μέσω γάμων συγχωνεύτηκαν σε μία ενιαία τάξη στα τέλη του 10ου αι., την τάξη των δυνατών.

β) Οι αγρότες

Οι αγρότες αποτελούνταν από τους:

· ελεύθερους γαιοκτήμονες που είχαν δική τους γη και ήταν ανεξάρτητοι αγρότες,

· ακτήμονες γεωργούς που ενοικίαζαν γη για καλλιέργεια,

· παροίκους που είχαν προσωπική εξάρτηση από τους κυρίους τους και ήταν υποχρεωμένοι να καλλιεργούν ένα κομμάτι γης καταβάλλοντας ένα ποσοστό της παραγωγής στον κύριό τους.

γ) Η κατάσταση της αγροτικής οικονομίας

· Από τις αρχές του 9ου αι. οι ανεξάρτητοι αγρότες κινδύνευαν να χάσουν την περιουσία τους από τους μεγαλοκτηματίες.

· Οι μεγαλοκτηματίες αποκτούσαν τη γη των μικροκαλλιεργητών είτε νόμιμα (π.χ με αγορά) είτε παράνομα (π.χ με εκβιασμούς). Πολλές φορές αξιοποιούσαν τη φορολογική πίεση του κράτους (π.χ εξαγόραζαν με χαμηλό τίμημα τα κτήματα των αγροτών που αδυνατούσαν να πληρώσουν τους φόρους).

· Οι ευγενείς από τα έσοδα των κτημάτων τους ζούσαν πολυτελώς και αρνούνταν να δαπανήσουν χρήματα, για να βελτιώσουν τα μέσα και τις τεχνικές της παραγωγής.

· Έτσι η αγροτική οικονομία παρέμενε στάσιμη.

Οικονομία και κοινωνία των πόλεων

Η οικονομία στις πόλεις γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη.

· Στις αρχές του 9ου αι. παλιές πόλεις ανοικοδομήθηκαν, ενώ ιδρύθηκαν και νέες.

· Κάστρα  μετατράπηκαν σε αστικά κέντρα και μέσα σε αυτά αναπτύσσονταν οικονομικές δραστηριότητες.

Οι έμποροι και οι βιοτέχνες

· Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες ή επαγγελματικά σωματεία.

· Οι  συντεχνίες καθόριζαν το ύψος της παραγωγής και τις τιμές των προϊόντων.

· Οι κανόνες λειτουργίας των συντεχνιών ρυθμίζονταν από το Επαρχικόν Βιβλίον.

· Οι περισσότερες βιοτεχνίες επεξεργάζονταν τρόφιμα, ενώ από το 10^ο αι. εμφανίστηκαν επιχειρήσεις σχετικές με την επεξεργασία ειδών πολυτελείας (μετάξι, μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι).

· Σ’ αυτό συνέβαλε η ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων α) με τους Βουλγάρους, β) τους Ρώσους, γ) τους Άραβες και δ) με τις ιταλικές πόλεις και ιδιαίτερα τη Βενετία.

Μεσαία τάξη και δήμος

· Η ανάπτυξη της οικονομίας των πόλεων οδήγησε στη διαμόρφωση μιας ισχυρής μεσαίας τάξης που αποτελούνταν από εμπόρους, βιοτέχνες, ιδιοκτήτες πλοίων και τραπεζίτες. Οργανωμένη σε συντεχνίες υποκινούσε λαϊκά κινήματα κατά της αριστοκρατίας.

· Ο δήμος, δηλ. οι πολυάριθμες λαϊκές μάζες των πόλεων, αποτελούνταν από φτωχούς που εργάζονταν περιστασιακά ή ήταν άνεργοι.
Κάντε κλικ εδώ, για να δείτε μία σχετική με το μάθημα παρουσίαση.