Η εξάπλωση των Τούρκων και οι προσπάθειες για ανάσχεσή τους

Εδαφικές μεταβολές στη βυζαντινή αυτοκρατορία μέχρι το 1400 μ.Χ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Η αδυναμία του Βυζαντίου

Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος (1261-1282):

- ανασύσταση βυζαντινού κράτους

- αποφυγή μιας νέας σταυροφορίας εναντίον του χάρη στις διπλωματικές του ενέργειες:

1) δωροδοκία δυτικών ηγεμόνων

2) αποδοχή της συνόδου της Λυών (1274) = υποταγή της ορθόδοξης στη ρωμαϊκή εκκλησία

- τελευταία αναλαμπή Βυζαντίου.

Αιτίες αποδυνάμωσης του Βυζαντίου:

- εμφύλιοι πόλεμοι (1321-1328 και 1341-1347) - στρατιωτική και οικονομική κατάρρευση:

1) η υποτίμηση του νομίσματος

2) η βαριά φορολογία

3) η γενικότερη εξαθλίωση

προκάλεσαν επαναστάσεις του λαού και της μεσαίας τάξης κατά των ευγενών

(Θεσσαλονίκη και Ανδριανούπολη).

Ανδρόνικος Β΄ (1282 - 1328). Για να περιορίσει τις κρατικές δαπάνες:

- μείωσε τη δύναμη του στρατού και του στόλου:

1) Κυριάρχησαν οι ξένοι μισθοφόροι

2) Απώλεια εδαφών

- Η Βυζαντινή αυτοκρατορία γίνεται αυτοκρατορία των Στενών (περιορίζεται δηλαδή σταδιακά στα στενά του Βοσπόρου).

β. Οθωμανοί και οι κατακτήσεις τους

Γενίτσαροι (έφιπποι μπροστά)

Οι Οθωμανοί:

- ήταν τουρκική φυλή, Ασιάτες νομάδες

- μετανάστευσαν κοντά στην Προύσα

- οργανώθηκαν από το σουλτάνο Οθμάν ή Οσμάν

- εκμεταλλεύτηκαν την κατάργηση των ακριτών μετά το 1261

- αξιοποίησαν το θεσμό των γαζήδων (άτακτοι φανατικοί πολεμιστές του Ισλάμ)

- κατέκτησαν σταδιακά όλη τη Μ. Ασία

- στρατολόγησαν χριστιανόπαιδα (παιδομάζωμα)

- συγκρότησαν επίλεκτο τάγμα γενιτσάρων (yeni-ceri = "νέος στρατός")

- κατέκτησαν την Καλλίπολη (1354) και έτσι πέρασαν στην Ευρώπη

- υπέταξαν τους βαλκανικούς λαούς

- νίκησαν τους Σέρβους (μάχη Κοσσυφοπεδίου, 1389)

γ. Προσπάθειες ανάσχεσης των Οθωμανών

• Οι Μογγόλοι με αρχηγό τον Ταμερλάνο:

- εισέβαλαν στη Μ. Ασία και νίκησαν το σουλτάνο Βαγιαζίτ (μάχη Άγκυρας 1402)

Αποτέλεσμα: η ήττα:

- προκάλεσε κρίση στο οθωμανικό κράτος

- έδωσε παράταση ζωής στο Βυζάντιο

• Οι αυτοκράτορες: Ιωάννης Ε΄, Μανουήλ Β΄, Ιωάννης Η΄ ταξιδεύουν στη Δύση για βοήθεια:

- Ο Ιωάννης Ε΄ πρόσφερε αντάλλαγμα (= το νησί Τένεδος) που, αντί να φέρει βοήθεια, θα οδηγήσει σε βενετογενοβέζικο πόλεμο.

- Ο Μανουήλ Β΄ έλαβε μηδαμινή βοήθεια λόγω του Εκατονταετή πολέμου που μαίνονταν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή.

- Ο Ιωάννης Η΄ ανανέωσε την «ένωση» (δηλ. υποταγή της ορθόδοξης στη ρωμαϊκή εκκλησία) στη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας (1438/9) με αντάλλαγμα την οργάνωση από τη Δύση μιας σταυροφορίας.

Η ενέργεια αυτή αποδείχτηκε μάταιη γιατί:

1) δεν έγινε δεκτή απ’ το λαό (προκλήθηκε εμφύλια διαμάχη ενωτικών και ανθενωτικών στον πληθυσμό της Κων/πολης)

2) ο σταυροφορικός στρατός, που τελικά οργανώθηκε, νικήθηκε στη Βάρνα (1444) και το Βυζάντιο έμεινε απροστάτευτο στα κατακτητικά σχέδια των Οθωμανών.

Χάρτες 1261-1444

Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

α. Τα λατινικά κράτη

• 1204:

- άλωση της Πόλης από σταυροφόρους.

- υπογραφή συνθήκης μεταξύ σταυροφόρων για διανομή βυζαντινών εδαφών.

- έναρξη περιόδου Λατινοκρατίας.

(Δείτε τη διανομή στο χάρτη καθώς και στη σελίδα 64 του βιβλίου σας)

• Λατινικά κράτη: εξαρτημένα αλυσιδωτά το ένα από το άλλο.

1) Βενετικές κτήσεις: τα σημαντικότερα νησιά Αιγαίου και Ιονίου πελάγους.

2) Αυτοκρατορία Κων/πολης (Βαλδουίνος της Φλάνδρας)

3) Βασίλειο της Θεσσαλονίκης

4) Δουκάτο των Αθηνών

5) Ηγεμονία Αχαΐας

β. Τα ελληνικά κράτη

• 1204:  συσπείρωση δυνάμεων Ελληνισμού σε 3 ελληνικά κράτη:

1) Αυτοκρατορία Τραπεζούντας (στις Ν.Α. ακτές του Ευξείνου Πόντου)

2) Αυτοκρατορία Νίκαιας (στο Β.Δ. τμήμα της Μ. Ασίας)

3) Κράτος Ηπείρου (Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία)

• 1259: Μάχη Πελαγονίας (σημερινή Πτολεμαΐδα)

- νίκη Ελλήνων κατά Φράγκων

- απόσπαση κάστρων (Μάνη, Γεράκι, Μονεμβασιά, Μυστράς) από Ηγεμονία Αχαΐας

- Τα παραπάνω κάστρα συγκρότησαν το 4^ο ελληνικό κράτος, το Δεσποτάτο του Μυστρά (στη θέση της Ηγεμονίας της Αχαΐας)

4) Δεσποτάτο Μυστρά:

- Πρωτεύουσα: Μυστράς

- Κυβερνήτης: αδερφός του βυζαντινού αυτοκράτορα

- πολιτιστικά και οικονομικά αναπτυγμένο (παλάτια, αρχοντικά, εκκλησίες).

γ. Λατίνοι και Έλληνες

• Κατακτητές: υπεροψία, περιφρόνηση και καταπίεση προς τους  "σχισματικούς"  Έλληνες.

• Κατακτημένοι: συσπείρωση δυνάμεων, εξέγερση και αντίσταση κατά Λατίνων.

δ. Νέα ιδεολογία και ανάκτηση της Πόλης

• Τα ελληνικά κράτη:

- αποτέλεσαν χώρο αφύπνισης εθνικού αισθήματος Ελληνισμού (σύνδεση

αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και χριστιανικής πίστης)

- οργανώθηκαν στρατιωτικά και πολιτικά

- πρόκοψαν στην οικονομία και τον πολιτισμό

- επιδόθηκαν σ’ έναν αγώνα για:

α) ανάκτηση της Πόλης

β) ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας

• 1261: Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγο (αυτοκράτορας Νίκαιας).

Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της πόλης

Δείτε μία παρουσίαση κάνοντας κλικ εδώ.

ΣΧΕΔΙAΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘHΜΑΤΟΣ

α. Ορισμός και παράγοντες

• Σταυροφορίες:

- κίνηση που εκδηλώθηκε στη Δύση, τον 11ο αι.

- προήλθε από πρωτοβουλία παπών

- απέβλεπε στην απελευθέρωση του Παναγίου Τάφου και των Αγίων Τόπων (= είχαν κατακτηθεί από Σελτζούκους το 1077)

• Παράγοντες σταυροφοριών:

1) η φημολογία για ωμότητες Αράβων και Τούρκων κατά των προσκυνητών

2) τα οικονομικά προβλήματα της Δύσης (υπερπληθυσμός και έλλειψη γης)

3) το κάλεσμα για βοήθεια του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού προς ηγεμόνες της Δύσης

β. Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες

•Α΄ σταυροφορία (1096 - 1099)

- Κήρυξή της το 1095 από τον πάπα Ουρβανό Β΄ στο Κλερμόν (Γαλλίας)

- Χαρακτήρας της: θρησκευτικός

- 2 φάσεις:

- Α΄ φάση: Ανοργάνωτες λαϊκές μάζες -  εξολοθρεύτηκαν από τους Τούρκους

- Β΄ φάση: εκστρατεία φεουδαρχών - νίκησαν τους Τούρκους. Αποτελέσματα:

α) ανέκτησαν τα εδάφη της Δυτικής Μ. Ασίας

β) τα παραχώρησαν στο Βυζάντιο

γ) απελευθέρωσαν τους Αγίους Τόπους

δ) ίδρυσαν ηγεμονίες και κρατίδια (στη Συρία και Παλαιστίνη)

- Συμπεριφορά στρατιωτών:  μαχητικότητα και θρησκευτικό πάθος

• Β΄ και Γ΄ σταυροφορία:

- Αιτίες : Η κατάληψη της Έδεσσας (Β΄ Σταυροφορία) και της Ιερουσαλήμ (Γ΄ Σταυροφορία) από μουσουλμάνους.

- Αποτέλεσμα: ήττες σταυροφόρων

- Έμμεση συνέπεια Γ΄ σταυροφορίας: απώλεια Κύπρου

- 1191: Ο Ριχάρδος Λεοντόκαρδος καταλαμβάνει την Κύπρο

- 1192: ο ίδιος την παραδίδει στο φράγκο Λουζινιάν

- Αποτέλεσμα: Η Κύπρος για 4 αιώνες υπό την εξουσία των Δυτικών.

(Νιώστε την ατμόσφαιρα της εποχής βλέποντας την ταινία: Kingdom of Heaven )

γ. Η τέταρτη σταυροφορία (1203 - 1204)

Κίνητρα: υλικά (οικονομικά)

Αρχικός στόχος: Απελευθέρωση των Αγίων Τόπων μέσω Αιγύπτου & Συρίας

Παρέκκλιση της πορείας προς την Κων/πολη ύστερα από συμφωνία που προέβλεπε τα εξής:

α) Οι Βενετοί και οι σταυροφόροι θα βοηθούσαν τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β΄ Άγγελο και το γιο του να ανακτήσουν το θρόνο.

β) Οι Άγγελοι θα έδιναν στους Βενετούς και τους σταυροφόρους:

1) χρήματα και τρόφιμα στο στρατό των σταυροφόρων,

2) βυζαντινό στρατό για τη σχεδιαζόμενη εκστρατεία των σταυροφόρων στην Αίγυπτο,

3) υποταγή της Ανατολικής Εκκλησίας στη Ρώμη.

- 1204 κατάληψη Κων/πολης ύστερα από αδυναμία των Αγγέλων να δώσουν όσα υποσχέθηκαν.

(Μάθετε περισσότερα κάνοντας κλικ εδώ ).

Η ενετική οικονομική διείσδυση

Φύλλο εργασίας "Η Ενετική οικονομική διείσδυση"

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

α. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς

• ΑΛΕΞΙΟΣ Α΄:

- ζήτησε τη βοήθεια των Βενετών

- έδωσε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς με Χρυσόβουλο (= επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη και σφραγισμένη από τον αυτοκράτορα με τη χρυσή του βούλα - Δείτε και την εικόνα).

Σκοπός: να αποκρούσει τους Νορμανδούς που είχαν αποβιβαστεί στην Ήπειρο και απειλούσαν την Κων/πολη.

Αποτελέσματα:

- αποστολή από τους Βενετούς πανίσχυρου στόλου

- νίκη Βυζαντινών έναντι Νορμανδών

Με το Χρυσόβουλο αυτό (1082) παραχωρήθηκαν:

1) Τίτλοι και χρηματικές χορηγίες σε κοσμικούς και εκκλησιαστικούς άρχοντες της

Βενετίας,

2)  Αποβάθρες και εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της Κων/πολης,

3) Ελευθερία εμπορίου στους Βενετούς, χωρίς φορολογικές υποχρεώσεις σε όλα

τα σημαντικά βυζαντινά λιμάνια.

• Σημασία χρυσόβουλου 1082:

α) Για το Βυζάντιο:

- παραιτήθηκε εκούσια από τα δικαιώματά του (φορολογικά, οικονομικά,

ναυτιλιακά)

- έχασε το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ Αράβων και Δυτικής Ευρώπης

- έχασε την κυριαρχία του στο εμπόριο της Μεσογείου.

β) Για τους Βενετούς:

- διείσδυσαν οικονομικά στην Ανατολή

- ίδρυσαν πανίσχυρη αποικιακή αυτοκρατορία (στην Ανατολή)

- πήραν τον έλεγχο του εμπορίου στη Μεσόγειο.

• ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΑΛΕΞΙΟΥ Α΄: αντέδρασαν στην παροχή προνομίων:

1) δήμευσαν περιουσίες Βενετών,

2) υποκινούσαν βιαιότητες του πληθυσμού της Κων/πολης εναντίον τους,

3) παραχωρούσαν προνόμια και σε άλλες ιταλικές πόλεις (Πίζα, Γένουα), για να δημιουργηθεί ανταγωνισμός μεταξύ τους  (Το μέτρο αυτό εφαρμόστηκε κυρίως από τον Μανουήλ Κομνηνό).

Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών (1054)

Διαδραστική εφαρμογή για το Σχίσμα των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Ρώμης
Φύλλο εργασίας "Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών"
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

• Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών συνέβη την εποχή του Κων/νου Θ΄ (Μακεδονική δυναστεία 1042-1055).
- Το γεγονός : η συνάντηση Ουμβέρτου (= καρδινάλιος, αρχηγός παπικής πρεσβείας) και Μιχαήλ Κηρουλάριου (= πατριάρχης Κων/πόλεως)
- Σκοπός: επίλυση λειτουργικών και δογματικών διαφορών μεταξύ Πατριαρχείων Ρώμης και Κων/πολης.
- Αποτέλεσμα συνάντησης: ασυμφωνία, ρήξη και χωρισμός (= σχίσμα) των εκκλησιών σε Ορθόδοξες και Καθολικές.
- Αιτία αποτυχίας συνάντησης: η αλαζονεία και το πείσμα των δύο διαπραγματευτών.
- Αποτελέσματα σχίσματος:
1) πλήρης διακοπή των σχέσεων μεταξύ των δύο Εκκλησιών,
2) δημιουργία αντιπαλότητας και μίσους μεταξύ Ανατολής και Δύσης,
3) το Βυζάντιο βρέθηκε αβοήθητο από τους Δυτικούς την ώρα που κινδύνευε από την εξάπλωση των Τούρκων.
 Ασκήσεις:
1. Αφού διαβάσετε τις πηγές του βιβλίου σας στις σελίδες 40 και 58, να βρείτε τις δογματικές διαφορές ανάμεσα στις εκκλησίες της Ρώμης και της Κων/πολης.
2. Να ανατρέξετε σε προηγούμενα μαθήματα και να βρείτε ποιες εξελίξεις των προηγούμενων αιώνων επέφεραν τη βαθμιαία αποξένωση ανατολικής και δυτικής εκκλησίας.
3. Αναζητήστε πληροφορίες για τη συμβολική διαφορά ανάμεσα στον ένζυμο και τον άζυμο άρτο.